Azərbaycan Respublikasının 2025-ci ilin dövlət və icmal büdcələrinin ilkin göstəricilərinə dair məlumat açıqlanıb.
Sənəd növbəti il və ortamüddətli dövr üzrə makroiqtisadi proqnozları, büdcə siyasətinin əsas istiqamət və hədəflərini, prioritet xərc istiqamətlərini, büdcə qaydasına əsaslanan yeni makro-fiskal çərçivəyə uyğun olaraq icmal və dövlət büdcələrinin layihələrinin ilkin parametrlərinə dair Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin baxışlarını özündə əks etdirir.
Proqnozlara əsasən, 2025-ci ilin sonuna ümmumdaxili məhsul istehsalının (ÜDM-in) həcmi 129,2 milyard manat, o cümlədən qeyri-neft/qaz ÜDM-in həcmi 92,2 milyard manat təşkil edəcəyi gözlənilir.
Orta müddətdə ÜDM-in real artım tempinin orta illik 3,35 faiz, qeyri-neft/qaz ÜDM-in 5,0 faiz olacağı proqnozlaşdırılır.
2024-cü ildə neft-qaz sektoru üzrə ÜDM-in real ifadədə 0,3 faiz artacağı proqnozlaşdırılır.
2028-ci ildə ÜDM-in tərkibində qeyri-neft/qaz sektorunun payının artaraq 77,7 faizə çatacağı, neft-qaz sektorunun payının isə 22,3 faizə bərabər olacağı proqnozlaşdırılır.
İqtisadiyyat Nazirliyi tərəfindən beynəlxalq təşkilatların əmtəə qiymətləri ilə bağlı proqnozları, manatın məzənnəsinin sabitliyi, eləcə də antiinflyasiya tədbirləri əsas götürülərək baza ssenaridə 2025-ci ildə isə 4,6 faiz proqnozlaşdırılan orta illik inflyasiyanın tədricən azalaraq 2028-ci ildə 3,8 faiz olacağı gözlənilir.
Proqnozlara əsasən, ortamüddətli dövrdə əhalinin gəlirlərinin artaraq 2028-ci ildə 112,5 milyard manata, xərclərinin isə 107,9 milyard manata qədər yüksəlməsi gözlənilir. Azərbaycan Respublikasının İqtisadiyyat Nazirliyi tərəfindən cari ilin avqust ayında təqdim olunan proqnozlara əsasən baza ssenaridə neftin bir barelinin orta illik ixrac qiyməti 2025-ci il üçün 70 ABŞ dolları götürülüb.
Hökümət 2026-2028-ci illər üçün neftin qiymətinin 65 dollar olacağını düşünür. Eyni zamanda təbii qazın min kubmetrinin orta illik ixrac qiyməti baza ssenaridə 2025-ci il üzrə 242 ABŞ dolları, 2026-2028-ci illər üzrə isə 236 ABŞ dolları olaraq götürülüb.
İqtisadiyyat Nazirliyi tərəfindən təqdim olunmuş makroiqtisadi proqnozlarda 2025- 2028-ci illər üzrə manatın ABŞ dollarına qarşı məzənnəsi sabit, cari ilin səviyyəsində, başqa sözlə 1,7 manat götürülüb.
Makroiqtisadi göstəricilər üzrə açıqlanan ilkin rəqəmlər ölkədə iqtisadi inkişafın sabit templə və davamlı şəkildə dava təmin olunacağından xəbər verir.
Hökümət manatın məzənnəsi ilə bağlı yaxın illərdə hər hansı dəyişikliyin olmayacağını ilkin olaraq ehtimal edir.
Son vaxtlar dollara tələbatın artması fonunda devalvasiyanın baş verəcəyi barədə ehtimallar səsləndirilməkdədir.
Ümumiyyətlə mövcud iqtisadi vəziyyət və gələn il üçün açıqlanan proqnozlar fonunda bu nə dərəcədə real görünür?
İqtisadçı-ekspert Natiq Cəfərli Modern.az-a açıqlamasında bildirib ki, Maliyyə Nazirliyinin açıqladığı ilkin büdcə rəqəmlərində manatın sabit qalacağı ilə bağlı deyimlər mövcuddur.
Amma xatırlayaq ki, 2015-ci ildə devalvasiya oldu, halbuki 2014-cü ilin sonlarında 2015-ci ilin büdcə rəqəmləri aşıqlanarkən o zaman da söylənilirdi ki, manatın məzənnəsi sabit qalacaq.
N. Cəfərlinin sözlərinə görə, hökümət bugünkü vəziyyətdən çıxış edərək məsələni gündəmə gətirir və insanların gözləntilərini idarə etməyə çalışır.
“Azərbaycanda məzənnə məsələsi büdcə parametrlərindən daha çox inzibati qaydada veriləcək qərardan asılı olacaq. Çünki Azərbaycanda inzibati məzənnə rejimidir. Məzənnənin formalaşmasında bazar iqtisadiyyatı qaydaları tətbiq olunmur. Azərbaycanda dollar indeksli məzənnədir. Azərbaycan manatının məzənnəsi yalnız dollara görə müəyyənləşir və digər bütün valyutaların dollara olan məzənnə dəyişiklikləri manatda da öz əksini tapır”.
Ekspertin fikrincə, Azərbaycan manatının taleyi neftin hasilatının həcmindən və qiymətindən asılı olacaq.
“Hasilatın həcmi kəskin olaraq düşür, görünən odur ki, gələn il də düşməkdə davam edəcək. Qiymətlər də oynaqdır. Keçən ilə nisbətən qiymətlərin düşməsini görürürk. Düzdür hələ kəskin ucuzlaşma deyil. Amma gələn il neftin qiymətinin 60 dollar və ondan da aşağı olacağı ilə bağlı poroqnozlar çoxdur. Əgər neftin qiyməti aşağı düşəcəksə və hasilatın azalması davam edəcəksə gələn il Azərbaycan manatının məzənnəsi ilə bağlı inzibati qərarların verilməsi mümkündür”.
İqtisadçı - ekspert Pərviz Heydərovun sözlərinə görə, gələn ilin dövlət büdcəsində, ümumiyyətlə qarşıdakı bir neçə il ərzində manatın məzənnəsinin ABŞ dollarına nəzərən 1,70 manat səviyyəsində qalacağının proqnozlaşdırılması hər şeydən öncə ölkədə valyuta bazarında tənzimlənmənin sərbəst üzən məzənnə rejiminə keçilməyəcəyindən xəbər verir.
Bu da ondan irəli gələcək ki, demək, ölkəmizin iqtisadiyyatının birtərəfli inkişafının dominant rolu hələ bundan sonra da qalmaqda davam edəcək və gəlirlərimiz, ölkənin tədiyyə balansı neft-qaz sektorundan daxil olan və olunacaq dollarlardan asılılığını hələ saxlayacaq.
Odur ki, hökumətə manatın məzənnəsinin ABŞ dollarına nəzərən 1,70 azn səviyyəsindən aşağı-yuxarı dəyişməsi sərf etmir, hələ bir neçə il ərzində də.
Çünki bu, idarəetmədə, sosial aspektdə və digər istiqamətlərdə əlavə problemlər ortaya çıxara bilər.
“Ancaq iş bundadır ki, qlobal konyunkturaya bağlılıq bu istəyi gerçəkləşdirə də bilər, gerçəkləşdirməyə də.
Ona görə də manatın qarşıdakı illər ərzində hökumətin yanaşması sadəcə olaraq bir "arzu" kimi qiymətləndirilə bilər. Həqiqətdə isə, heç növbəti il üçün də bu barədə dəqiq proqnoz vermək mümkün deyil.
Xeyli müddətdir ki, enerji vasitələri üzrə qlobal bazarlardakı vəziyyət ölkəmizin tədiyyə balansı və onun tərkib hissəsi olan xarici ticarət sarıdan maraqlarına cavab verir. Və elə bunun nəticəsidir ki, valyuta bazarımızda sabitlik hökm sürür, manat ABŞ dollarına nəzərən 1,70 AZN nöqtəsində dayanıb durub.
Amma nəzərimizdə qaçırmaq lazım deyil ki, məsələn, xarici ticarətimizdə idxal-ixrac əməliyyatları azalır, müsbət saldo enir.
Cari il ərzində hətta tezliklə iqtisadiyyatımızda birtərəfli inkişafa son qoymaq üçün prioritet seçdiyimiz qeyri-neft-qaz sektoru üzrə də ixracımız azalma nümayiş etdirib və etdirir.
Üstəgəl, neft hasilatımız özü azalır, qaz üzrə isə gəlirlilik neftdə olduğu kimi deyil. Və ən nəhayət, dünya bazarlarında neftin qiymətinə də dair proqnozlar yaxşı deyil.
Düzdür, qiymət həddi 50 ABŞ dolları həddində rəqs edəcəyi halda da belə, bu, bizim üçün təhlükə törədə bilməz.
Ancaq hər halda, bunun özü də uzun müddət davam etməməlidir. Yəni, nə qədər ki, qeyri-neft-qaz ixracından əldə etdiyimiz dollarlar bizi etməyəcək, manatın məzənnəsini neftin qiyməti uzun müddət 50 dollar ətrafında olarsa da belə, sabit saxlamaq mümkün olmayacaq”.
Mərkəzi Bankın rəsmiləri isə bir müddət əvvəl bəyan edib ki, Azərbaycanda tədiyyə balansının tarazlığını saxlamaq üçün dünya bazarında "Azeri Light" markalı neftin 1 barelinin qiyməti 40-45 ABŞ dolları olmalıdır.
Hazırda neftin qiyməti ilə bağlı heç bir narahatlığa ehtiyac yoxdur.