Aysel Əlizadə: “Azərbaycanda ənənəvi ailə institutu dağılmalı və yenisi yaradılmalıdır”
Yazıçı, jurnalist Aysel Əlizadə Modern.az saytının redaksiyasında qonaq olub. Onunla müsahibəni təqdim edirik.
- Dəvətimizi qəbul edib redaksiyamıza gəldiyiniz üçün təşəkkürümüzü bildiririk. İllər öncə fəaliyyəti, hərəkətləri, gözəlliyi ilə necə deyərlər ətrafı yandıran, səs-küylü Aysel Əlizadə var idi. İndi haralardadır o Aysel xanım?
- Çox sağ olun. Elə mənim üçün də redaksiyanızda olmaq xoşdur. Susqunluğuma səbəb bir neçə hadisə oldu. Əvvəla bu, qələbəmizlə bağlıdır - müharibə və ölkəmizin bu yolda mübarizəsi. Mən də özümü bunun içində bir parça kimi hiss edirdim. O dövr mənim hay-həşirimi azaltdı. Ölkədə gedən prosesləri izləyirdim, ciddiyət, məsuliyyət artırdı. Özündən daha çox düşünəcəyin şeylərin olduğunu görürdün. Düzdür, mən heç vaxt eqosantrik yaradıcılıqla məşğul olmamışam. Nə demişəmsə, nə yazmışamsa ölkəm üçün, onun insanları - cəmiyyət üçün, sabahımız üçün çalışmışam. Amma burada hər şey daha üst müstəvidə, daha prinsipial idi, ərazi bütövlüyü, müstəqillik məsələsi əsas idi, mən də bu dövrdə daha çox müşahidəçi roluna keçdim. Amma yaradıcılıq fəaliyyətim davam edir, yenə yazıram, zaman-zaman çıxışlarım olur. Bir də insanıq da, insan yenilənməyə, sakitliyə, bir müddət hər şeydən uzaqlaşmağa ehtiyac duyur.
ÜZEYİR HACIBƏYLİ, ƏHMƏD BƏY AĞAOĞLU, CƏLİL MƏMMƏDQULUZADƏ FEMİNİST OLUB...
- Siz feminist yazar kimi bu ideologiyanın bir çox insana çatması üçün işlər görür, fəaliyyətinizə davam edirsiniz. Maraqlıdır, bəs özünüz necə, başınıza gələn hansı hadisədən sonra feminizmi həyatınızın mərkəzinə aldınız?
- Konkret bir hadisə baş vermədi, uşaqlıqdan məni qadınlarla kişilər arasında qoyulan fərq həmişə düşündürüb, lakin bunun adının feminizm olduğunu bilməmişəm. SSRİ-nin tərkibində olmağımız, coğrafi baxımdan ölkəmizin yerləşdiyi yer bizim həmişə yeni yaranan ideologiyaları öyrənməyimizi, bu prosesləri mənimsəməyimizi gecikdirib. Daha tez bilməli olduğumuz şeyləri müstəqillik əldə etdikdən sonra öyrənməyə başladıq. Uşaqlıqda oğlan-qız uşaqları arasındakı fərqləri böyüdükcə hər sahədə görməyə başladım, oxuduqca hər dövrdə belə fərqlərin olduğunu öyrəndim. Əcdadlarımız söz sahibi olmayıb, kitab-məktəb sahibi olmayıb, əhali siyahısına qadınların alınmadığı dönəmlər olub, bütün bunlar məni dəhşətə gətirdi.
“Qadın peyğəmbər” romanın ön söz müəllifi, tənqidçi Əsəd Cahangir yazmışdı: “Azərbaycanda feminizmin bayraqdarıdır Aysel Əlizadə”.
Bundan sonra ciddi feminizm nəzəriyyəsi ilə məşğul olmağa başladım.
Tariximiz, ədəbiyyatımız, mədəniyyətimiz feminist kişilərin çiynində olub. O zaman onlar feminism nə olduğunu bilmirdilər, zatən feminizm tarixi bu adla başlamır. Feminizmin tarixi bu problemi gündəmə gətirən insanların yaradıcılığı ilə başlayıb. Sonra nəzəriyyə inkişaf etdikcə, 20-ci əsrdən bu addan istifadə etməyə başladılar. Həsən bəy Zərdabi, Hacı Zeynalabdin Tağıyev, Cəllil Məmmədquluzadə, Üzeyr Hacıbəyli, Əhməd bəy Ağaoğlu, Rəsulzadə, bax bizim tariximizdə qadın-kişi problemlərini anlayan və bunun qarşısını almaq üçün əlindən gələni edən şəxslər onlar oldu. Üzeyir bəy Azərbaycan səhnəsinə ilk dəfə qadın - Şövkət Məmmədovanı çıxarıb, Şərqdə ilk opera yazan qadının - Şəfiqə xanımın müəllimi olub. Küçə qoçuları Şövkət Məmmədovanı da Üzeyir bəyi də öldürmək istəyiblər, onların fəaliyyətini pozğunluq alandırıblar. Necə ki, indi bizi elə qiymətləndirirlər, qadın haqlarından danışanda, deyirlər fahişəlik yayırsınız, çünki onlar üçün azadlıq odur. Əhməd bəy Ağaoğlu Türkiyəyə mühacir etdikdən sonra onun qızı - Sürəyya Ağaoğlu Türkiyənin ilk qadın vəkili oldu. Bu cumhuriyyətləri quran adamlar bizə göstəriblər ki, bərabərik bəşəri dəyərdir. Mən də onlardan bunları öyrənmişəm. Cəlil Məmmədquluzadənin əsərlərində qadın problemini görəndə başa düşmüşəm ki, feminizm nə qədər önəmlidir.
QIZLARIN KÜÇƏLƏRDƏ AKSİYALARI BİZƏ PROBLEM YARATDI…
- Siz Azərbaycanda ilk feminist saytın rəhbəri olmusunuz. Sayta rəhbərlik etdiyiniz müddətdə hansı hadisələrlə qarşılaşdınız?
- O sayt yaranmazdan əvvəl rəfiqəmlə birlikdə üzərində işləyirdik, o mənə irad tuturdu ki, saytın adını feminizimlə bağlı qoyma. Mən isə başa düşürdüm ki, bu, tarixdir, Azərbaycanda heç vaxt belə bir şey olmayıb. Onsuz da iki əsr gecikmişdik, daha çox gecikə bilməzdik. Tək Azərbaycanda deyil, dünyada da insanlar feminist hərəkatlarının elmindən çox Pop feminizmlə (qadınların kişilərdən üstün olduğunu irəli sürən axın – red.) maraqlanırlar. İnsanlara feminizm deyəndə elə başa düşürlər ki, bu soyunub çöldə gəzmək deməkdir, amma tarix boyu feminizmin yaranma səbəbləri nə olub, necə olub ki, bərabər hüquqa ehtiyac yaranıb, feminizm hərəkatı bəşəriyyətə, demokratiya anlayışına nə verib?! Bunu heç kim sorğulamır, gedib baxırlar o insanlara deyirlər ki, sən də feministsən də, soyun da. Mən bunu istəmirəm, bu, feminist ideologiyasını yaymağımıza zərbə vurur. Feminizmin heç vaxt təməl prinsipləri də bu olmayıb, sadəcə etiraz forması olub. Saytı yaratdıq, çox yaxşı komandamız var idi. Neçə il o saytda ölkənin çox maraqlı beyinləri yazdı. Satrda həm kişilər, həm də qadınlar vardı. Mən orada ayrı-ayrı sahələrdə çalışan, ictimai şəxs olan kişilərin dəstəyini gördüm. Mən onları inandırırdım ki, siz bizə dəstək olmalısınız, bu, bizim tək edə biləcəyimiz bir şey deyil. Dünya tarixi də göstərir ki, qadınlar həbs olunanda, parlamentə buraxılmayanda onun dərdini deyə biləcək kişilər oldu. O sayt bir çoxlarına feminizmi, dünyada, ölkəmizdə qadınlarla bağlı hansı problemlərin olduğunu öyrətdi. Hətta bəziləri diplom işinin hazırlanmasında bizim saytdan mənbə kimi yararlandı. Bəzi maddi problemlərə baxmayaraq, biz sayt vasitəsi ilə o bazanı yaratdıq. Biz heç bir problemlə qarşılaşmırdıq, problemimiz qızların küçədə aksiya etmələrindən sonra yarandı. Onlar cəmiyyəti tanımadan, onun dəyərlərini hesablamadan hərəkət etdilər. Bu periodda da onların adı feminizm adı ilə eyni səviyyədə hallandı, bəzi dairələr, mətbuat nümayəndələri onları guya pisləyə - pisləyə şişirdib feminizmə daha çox zərbə vurdular. Çünki feminizm adı onların adı ilə assosiasiya olunmağa başladı, bizim gördüyümüz akademik iş zərbə altına düşdü. Təsəvvür edin, siz burada ciddi problemləri həll etməyə, cəmiyyəti bu mövzuda maarifləndirməyə çalışırsınız, amma sizə deyirlər ki, yox feministlər onlar kimi soyunan adamlardı. Bəzən mənim çıxışlarım olur, gülməli şərhlər yazırlar. Heç o çıxışa baxmırlar, heç bilmirlər feminizm nədir. Feminizm sözünü düz yaza bilməyənlər var. Həmin adamlar adını düz yaza bilmədikləri ideologiya ilə döyüşmək istəyirlər. Mən bunlara sadəcə gülürəm.
- Özünüz də qeyd edirsiniz ki, feminizm adı həmin aktivistlərin adı ilə assosiasiya olunub. Belə olan halda Aysel Əlizadənin yaradıcılığına maneə yoxdur ki?
- İşlər yaxşı gedir. Bir yazımda belə yazmışdım: “Qadının əri ilk növbədə onun dövlətidir”. Bu, sonradan aforizmə çevrildi. Zorakı ər biləndən sonra ki, qadının arxasında dövləti var, o, özünü yığışdırır, qadın güvəndə olur. Qadın cəmiyyəti yaradan, onu yetişdirən tərəf kimi dövlətin çiyindaşıdır, dəstəkçisidir. Elə bir situasiyada sən nə qədər dövlətçilik, cəmiyyətçilik məsuliyyətindən uzaq olasan, sabahını düşünməyəsən ki, götürüb akademik bilgini cəmiyyətə onun başa düşdüyü dildə çatdıran şəxsləri deyil, işığı salasan neqativ üzərinə və aydınlıq yolunda zəhmət çəkən insanları kölgədə qoyasan. Burada söhbət tək məndən getmir. Küçələrdən kimsəsiz qadınları yığan, döyülən qadınlara sahib çıxan o qədər insan var ki, bax onların hamısının işinə kölgə salınır. Bu şişirdilmə düşünülməmiş hadisə idi, səhv addım idi. Biz çıxıb Konstitusiyadan danışanda, evdə əziyyət görən qadınlar deyəndə ki, “mənim hüquqlarım var”, ağıllara həmin aktivistlər gəlir. “Bu da onlardandır”, ya da “onlar kimi olmaq istəyir” deyirlər. Bütün dünyada aksiyalarda etiraz əlaməti olaraq o cür plakatlar qaldırılır, lakin sənin cəmiyyətin hələ feminizmin nə olduğunu bilmir, axı sən bu cəmiyyətə onu deyəcək səviyyədə deyilsən. Bizim seminarlar “Qadın da insandır” başlığında, o konteksdə olur, biz cəmiyyətə bunu öyrətməyə çalışırıq, o ki qaldı Pop feminizmi təbliğ etməyə…. Sənin filosofların, alimlərin, ictimai xadimlərin çıxıb efirlərə deyir ki, “qadınlar bizdən aşağıdır” və s. 21-ci əsrdə yaşayırıq. Hələ də onlar “Qadın zəif olmalıdır ki, mən özümü güclü hiss edim” düşüncəsində yaşayırlar. Biz bu təfəkkürlə mübarizə aparmalıyıq.
ÖZÜNÜ HEÇ YERDƏ SÜBUT EDƏ BİLMƏYƏN KİŞİLƏR QADINLARLA MÜBARİZƏ APARIRLAR…
- Sizcə, bu cür düşüncə, qadını zəif görmək istəyi nədən qaynaqlanır?
- Kişinin lider olması üçün qadının zəif olmasına ehtiyac yoxdur. Bu cür düşünən kişilər heç də güclü deyillər, tam əksinə. Özünə əmin kişi heç vaxt hüquqlarını bilən, onu müdafiə edən, azad qadından qorxmur. Əksinə, həqiqi lider yanında o cür xanım istəyir. Kişi də olsa, qadın da olsa, o, öz bacarıqları, danışığı, düşüncəsi, fəaliyyəti ilə liderliyini ortaya qoyur. Özünə əmin, özgür qadınlar kişilərin liderliyi üçün baryer deyil, əksinə, lider liderləri sevir. Mən heç vaxt görməmişəm ki, bir kişi yaradılışdan lider olsun və qadınların əzilməsini istəsin. İçində kölə olan adam istəyir ki, qadınlar zəif olsun. Görün onlar nə qədər zəifdir ki, qadın onu varlığı ilə narahat edir. O deyir ki, “sən zəif ol ki, mən güclü olum”. Elə güclülük olur? Heç bir güclü şəxs deməz ki “ay camata, siz zəif olun, mən güclü”. O cür kişilərin əslində problemi öz həmcinsləri ilədir. Lakin onlara nəsə deməyə gücü çatmır, özünü onunla müqayisə edir, görür qat-qat geridədir, özünü inkişaf etdirmək yerinə başlayır qadınla mübarizə aparmağa. Görür qadınlar da çalışdığı, olduğu sahələrdə uğur qazanır və həmin adam cəmiyyətdə özünə yer tapa bilmir, kimdənsə “güclü olsun” istəyir. Bax belə düşüncənin, yanaşmanın əsasında bu dayanır.
- Mediada sizə qarşı fikirlər də birmənalı deyil, bu haqda nə düşünürsünüz, narahat olursunuzmu?
- “Əh” deyib keçirəm…
- Sizinlə bağlı yazılardan bir neçəsini oxudum. Bəziləri vurğulayır ki, siz feminizmi, cinsi bərabərliyi müdafiə etmirsiniz, əksinə, cinslər arasında ayrı-seçkilik salırsınız, qadınları kişilərdən üstün tutursunuz. Bəs özünüz feminizmlə bağlı gördüyünüz işləri necə qiymətləndirirsiniz. İddiaları qəbul edirsiniz?
- Sizcə, elədir?! Həqiqətin bir üzü olur, mənim gördüyüm işlər, fəaliyyətim göz önündədir. Çünki mənim oxucum, izləyicim, atalar-analar bilirlər, axı mən kiməm. Bütün o yanlış görüntülərə, alternativlərə rəğmən əgər məni tənqid edirlərsə, bu mövzuda deməyə başqa söz yoxdur. Mənim oxucularım, əsasən də atalar qızlarının əlindən tutub sərgilərə, imza günlərimizə gəlirlər, əgər mən mənfi bir işlə məşğul olsaydım, heç kim belə addım atmazdı. Həmin şəxslər mənə deyirlər ki, Aysel xanım, bizim uşaqlara feminizmlə bağlı seminar keçin, bütün maddi məsələləri qarşılayacağıq. HƏR KƏS UĞURLU QADINLARI GÖRÜR, LAKİN QƏBUL ETMƏK İSTƏMİR...
- “Qadınlar bütün sahələrdə kişilərdən geri qalır” fikri ölkəmizdə ciddi ajiotaj yaratdı, cəmiyyət iki yerə bölündü və bu ilk deyildi. Siz necə baxırsınız bu məsələyə?
- Qadın uğuruna önyarğılı yanaşma qlobal problem səviyyəsindədir. Sən kim olursansa ol, o, sənin uğurunu nəyəsə yozacaq. Deyəcək “bu kiminsə həyat yoldaşıdır, kiminsə bacısı qızıdır, gözəldir, ona görə uğurludur”. Məsələn, mənim haqqımda da bu cür danışanlar olub. Söz tapmırdılar, deyirdilər “gözəlliyinə görə belə oldun”. 25 il keçib üstündən, 18 yaşımdan çalışıram - jurnalist, yazıçı, aparıcı, redaktor, icraçı direktor, 10 kitab müəllifi olmuşam, yenə də, qəbullanmayan insanlar var. Azərbaycanda o qədər uğurlu qadın nümunəsi var ki, bu, artıq ənənəyə çevrilib. Hamı tanıyır, cəmiyyət də tanıyır. Sadəcə, qısqanc yanaşma var. Patriarx cəmiyyət onları görür, amma qəbul edə bilmir. Təbii ki, bura hər kəs aid deyil. Qadınların yanında olan, onlara dəstək olan kişilər də çoxdur. Elə bir dəstək olmasaydı, hər şey daha çətin olardı. O cür kişilər tarix boyu həmişə olub və olacaq da. Bəziləri də var ki, biz bərabərlikdən danışdıqca onlar deyir, “gedin əsgərliyə o zaman”. Mən də cavab verirəm ki, savaşı uyduran siz, problem yaradan siz, həll edən biz?! O necə olur? Hərbi sistemi siz yaratmısınız, döyüşə göndərən də sizsiniz, biri-biri ilə döyüşən də, amma ən çox əziyyət çəkən tərəf biz olmuşuq. Övladlarımızı qurban vermişik, əsir düşən qadınlar nə qədər əziyyət görüb, zorlanıb. Ölən kişilərin yükünü yenə qadınlar daşıyır. Qadınlar yetim qalan övladlarına tək baxır, daha çox çalışır, daha çox əziyyət çəkir. İndiyə qədər olan bütün müharibələrdə cəmiyyət o qadınların hesabına ayağa qalxıb. Arxa cəbhədə onlar çalışdı, onlar əziyyət çəkdi. Zavodları da, fabrikləri də onlar ayaqda saxladı. İngiltərə hökuməti də məhz bu proseslərdən sonra qadınların hüququnu tanıdı. Qadınları ikinci sinif hesab etmək üçün və bunu təsdiq etmək üçün ortaya atasan ki, “siz niyə hərbi xidmətə getmirsiniz?”. Əsl kişi isə əksinə, bərabərliyi qəbul edər, amma heç bir halda qadını hərbi xidmətə göndərməz. Bu cür insanlar Azərbaycanda kişilik məktəbini öldürən insanlardır. Bu cür adamları mediadan, ictimaiyyətdən uzaq tutmaq lazımdır.
- Dini inancınız varmı, nəyə inanırsınız?
- Mən panteistəm, təbiəti Allah hesab edirəm. Bircə Tanrıya inanıram, çünki ona ehtiyacım var. Belə bir cəmiyyətdə mübarizəyə tək atılmaq çətindir. Qadının arxasında heç kim olmayanda, böhtanla, şərlə mübarizə apara-apara yol cızan bir qadın üçün tapınacağı, tutunacağı olmalıdır. İnsan həmişə üzərində mənəvi dəstəyi hiss etməlidir. Bu ya ailədə olur, hansı ki mənim anam həmişə mənə dəstək olub. Bununla yanaşı, güvənəcəyin bir ilahi güc olmalıdır. Bir adamla iş görürsən, adın hər yerdə hallanır, istedadını etiraf etməkdən başqa sənə hər cür ləkə yaxmağa hazır olan insanların içində Tanrıya inanmamaq mümkünsüzdür.
- Niyə kişilər hər hansı işdə uğur qazananda ona hər cür təriflər yağdırılır, deyirlər ki, uşaqlıqdan əziyyət çəkir, gecə-gündüz işləyir, həm ailəsinə baxıb, həm oxuyub, həm də pul qazanıb. Amma qadının uğurlarına həmişə dırnaqarası baxılıb, o uğurun arxasında kimlərsə axtarılıb? - Opera dinləmək üçün insanın müəyyən bilgisi, musiqi duyumu olmalıdır. Bayağı mahnılar dinləyən adamı qəfildən operaya aparsan, o, nə musiqdən zövq alacaq, nə də qalıb opera dinləycək. İntellektual, ölkəsinin beyin bazası, dövlətçilik bazası üçün çalışan qadını patriarx cəmiyyətdə hər kəs anlamaz, çünki o cəmiyyətin bütün nümayəndələri opera dinləməyə, akademik musiqiyə hazırlıqlı deyil, onlar məhəllə zövqü ilə yaşayan insanlardır. Qadınlara tutduqları irada baxın da, “sən get bozbaşını bişir”. Gör bunlar nə qədər əxlaqsız insandırlar. Mənim bozbaş bişirməyim niyə ayıb bir şey olmalıdır, biz qazanımızı da o çömçə ilə bulayırıq, eyni zamanda digər sahələrdə də çalışırıq, uğur qazanırıq. O sözü deyən insanlar əlinə düşdüyü bütün imkanlardan istifadə edər ki, bizim uğrumuzun qarşısını alsınlar. Onların özləri ilə problemləri var. Amma ölkəmizdə hər kəs elə düşünmür. Patriarx cəmiyyətidə biz qadın olaraq əsasən kişilərlə işləyirik, rəhbərlərimiz də onlardır, ətrafımızda çalışan insanların əksəriyyəti elə düşünsəydi, heç bir sahədə irəliləyişimiz olmazdı. Amma kişilərin içində həmişə qadınlara yol göstərən, onlara kömək olan insanlar da var. Əks halda nə inkişafdan, nə də sekulyar dövlətdən söhbət gedə bilərdi. Azərbaycan Prezidenti həyat yoldaşı ilə xarici səfərlərə gedəndə, açılış mərasimlərində iştirak edəndə azərbaycanlılar hələ bilmirdi ki, həyat yoldaşı ilə harasa getmək nə deməkdir. Adamlar həyat yoldaşlarını evdə qapıyıb gizlədirdilər. Bu, həm də kultdur, nümunədir. Hesab edirəm ki, bu, Azərbaycanın işıqlı gələcəyi üçün ən mükəmməl nümunədir. Üzeyir bəy də həyat yoldaşına bu cür yanaşıb. Onun müəllim olması üçün əlindən gələni edib. Bax, bu nümunələr bizim dövləti, cəmiyyəti inkişaf etdirir. Dünyada feminizm və demokratiya anlayışı eyni zamanda inkişaf edir.
- Sizcə, uğurlu qadın kimdir?
- Hər kəs. Tək də ola bilər, evli də ola bilər. Ailəsi mütləq olmalıdır, karyerası olmalıdır, deyə bir şərt yoxdur. Hər cür ola bilər - qadın özünü necə rahat hiss edirsə. Elə qadın var ki, həm ailəsi var, həm də karyerası, lakin uğurlu deyil. Çünki xoşbəxt deyil. Elə qadın da var ki, evində öz evdar dünyası ilə xoşbəxtdir. Evdarlıq yasaqdı, o qadını xoşbəxt etmir, uğursuz edir deyə bir şey yoxdur. Qadın hüzurlu olan yerdə uğurludur. Amma mənim üçün bütün qadınların əlində sənət, peşə olmalıdır. Gələcəkdə hər şey daha fərqli ola bilər, sıxıla bilərsən, 10 il sonra indiki həyatın səni xoşbəxt etməyə bilər.
- Biz bir az əvvəl dindən də danışdıq, sizin ölkədəki dindarlarla mübahisəniz olubmu, fəaliyyətinizə problem yaradıblarmı?
- Son vaxtlar o qədər də yox, amma bir müddət var idi ki, çox ciddi təhdidlər alırdım. İlk vaxtlardan görürdüm ki, onlar yeni fikirlərə, fərqliliklərə açıq deyillər. Düşünürdülər ki, hamı onların düşüncəsi ilə yaşamalıdır. Son vaxtlar isə inanclı, eyni zamanda aydın, dövlətini, ölkəsini düşünən din adamları görmək mümkündür. Mən hamının inancına azadlıq vermək tərəfdarıyam. Konstitusiyada da var ki, insanlar dini, irqi, milli, siyasi kimliklərinə bölünmürlər. Amma bir yerdə ki ölkənin müstəqilliyinə, onun bünövrəsinə, sütünlarına təhlükə var, orada mütləq cəza mexanizmi işləməlidir. Heç kəs dövləçiliyə, suverenliyə zərər verə bilməz.
“FEMİNİST AKTİVİSTLƏR”İN GƏLƏCƏYİ OLMAYACAQ...
- Ölkəmizə ideoloji olaraq zərər verən qruplardan biri də bayaq da danışdığımız radikal mövqe sərgiləyən feminist aktivistlərdir. Siz onların gələcəkdəki fəaliyyətini necə görürsünüz?
- Heç necə, əriyib gedəcəklər. Bilgi olmayan, baza olmayan qrup necə yaşaya bilər?! Bütün cəmiyyətlərdə bu cür qruplar var və olub. Dünyanın ən inkişaf etmiş ölkəsi Kanadada məgər belə mitinqlər olmayıb? Düşünürsən ki, Kanadada kişi-qadın bərabərliyi pozulmaz, amma pozulur. Dövlət bu problemləri öz üzərinə götürərək həmin radikal qrupları uzaqlaşdırmış olur. Mən dəfələrlə layihələr vermişəm ki, ölkədə olan qadın problemlərini - onların döyülməsini, öldürülməsini, zorakılıq görməsini aradan qaldırmaqda dövlət bizim yanımızda olsun və birlikdə işlər görək. Bu problem ikinci plana atıldıqca, həmin qrupların ortaya çıxması, onların arxasında xarici qüvvələrin dayanması kimi problemi yaranır, media onları qabartdıqca, daha çox şaxələnirlər. İlk növbədə həmin adamları görməzdən gəlmək lazımdır, sonuncu mitinqlərində də gördük, danışmağa sözləri də yox idi, mikrofonu uzadırdılar ki, nəsə deyin, heç biri danışa bilmədi. Sakitcə dağılışdılar.
- Ümumiləşdirsək, siz əsl Azərbaycan kişisini necə görür və qiymətləndirirsiniz?
- Kişilik məktəbi ilə bağlı bir az narahatlığım var. Elə bilirəm ki, kişilik deqradasiyaya uğrayır, tək-tük eksponatlar qalır və onları görəndə sevinirəm. Deyirəm ki, danış, yaz, ətraf görsün səni. İlk növbədə kişi kultunun ən yaxşı örnəyi qadına münasibətdə ortaya çıxır. Kişilik göstəricisi kişinin kişiyə münasibətindən daha çox kişinin qadına münasibətində özünü göstərir. Tanrı uşaq dünyaya gətirməyi kişiyə deyil, qadına əmanət etdi, onun bətnində böyütdü, onu qorumağı anaya tapşırdı. Kişi bu gün həmin varlığa - öz anasına, həyat yoldaşına, qohumlarına hörmət etmirsə, o, heç vaxt kişi ola bilməz. Digər baxımdan, məişətdə necə görürəm kişini - zəhmətkeş, fədakar. Sevmədiyim xüsusiyyəti çox yatmasıdır. Tez oyansın, öz həyat tərzi olsun, planlı yaşasın. Üzərlərinə məsuliyyət götürə bilsinlər. Kişi kultuna sahib insanlar qadınların işləməsini ona baxsın deyə istəmir, hətta qadının iqtisadi azadlığını da öz üzərinə götürür. İstəyir qadını xoşbəxt olsun, komfortlu hiss etsin özünü. O da bu cür qadınla daha çox xoşbəxt olur. Əsl kişi obrazı belə olmalıdır. QADINLAR OLMASAYDI KİŞİLƏR PEYĞƏMBƏR OLA BİLMƏDİ…
- Deyirsiniz ki, Tanrı qadın olmağı anaya tapşırdı, bəs niyə peyğəmbərliyi də ona tapşırmadı?
- Tapşırıb. Sadəcə cəmiyyət hazır olmayıb. Məryəm ananın peyğəmbər olmadığını haradan bilirik? Bəlkə peyğəmbərlik ona verilib... Sadəcə insanlar qəbul etməyə hazır olmayıb. Bakirə ola-ola uşaq dünyaya gətirib, demək ki, odur peyğəmbər. Bəlkə Xədicə xanım özü idi peyğəmbər və ya Musanı xilas edən Asya peyğəmbər idi və Musanı peyğəmbər kimi o yetişdirib... Bu kişilərin hamsının arxasında qadın var, axı, onlar heç zaman tək olmayıb. Peyğəmbərlərin həyatından o qadınları çıxarsaydıq, onlar peyğəmbər olmayacaqdılar.
- Bərabərlikdən danışan zaman bir çoxları sosial və fiziki eyniliyi ortaya atırlar, buna qarşı olaraq absurd fikirlər də irəli sürürlər…
- Çünki onların hüquqi biliyi yoxdur. Bütün bəşəri qanunlarda, inkişaf etmiş ölkələrin daxili qanunlarında yazılır ki, insanlar milli kimliyə, dini kimliyə, siyasi kimliyə bölünmür, hamısı bərabərdir, bura cinsi bərabərlik də daxildir. Eynidir yox! Sən qara dərilisən, mən ağ. Eyni necə ola bilərik, sadəcə bərabərik. Eynilik və bərabərlik arasında fərqi başa düşmürlər. Eyni zamanda cins olaraq da təbiət sənə fiziki güc verib, mənə isə ana olmağı tapşıraraq mənəvi güc çıxıb. Deyə bilmərsən ki, bərabəriksə, get döyüş.
AZƏRBAYCANDA AİLƏLƏR BƏDBƏXT OLURLAR
- Azərbaycanda mövcud ailə institutunu necə dəyərləndirirsiniz?
- Azərbaycanda ənənəvi ailə institutu dağılmalı və yenisi yaradılmalıdır. Bunun üzərində insanlar ciddi işləməlidir. Biz hər şeyi sıfırlamalıyıq. Evində qızını zorlayan atalar var, bu gizlədilir, hər gün ailəsinə fiziki-mənəvi təzyiq göstərən kişilər normallaşdırılıb ölkədə. Qohumları tərəfindən zorakılığa məruz qalan uşaqlar var. Ata-ananın davasında travma alan, uzun illər bunun zərbəsini yaşayan insanlar var. Budur o institut?! Uşaqların, qadınların, lap elə kişilərin əzabı üzərində qurulan ailə ola bilər ki, onun da institutu olsun?! Ailə ideallaşdırılıb, amma başa düşməliyik ki, ideal ailə yoxdur. Problemlər ola bilər, bu normaldır. Biz deyirik ki, ata-ana müqəddəsdir, insanlar görür ki, yox, onlar deyildiyi kimi müqəddəs ola bilmirlər, vəhşiləşirlər. Mükəmməli axtaran adam heç yaxşını da tapa bilmir. Eynilə Azərbaycan ailələri kimi. Mükəmməl olmaq istəyirlər, amma bədbəxt olurlar. - Patriarx sistemə qarşı gələn feminizm zamanla Queer feminizm (Qadınların və bütün cinsi azlıqların - LGBTIQ+ olan şəxslərin hüquqlarını müdafiə edən anlayış – red.) anlayışını yaratdı. Bəs siz feminizmlə bərabər bu anlayışı qəbul edirsiniz?
- Müəyən problemlər yarandıqca, onları tənzimləmək üçün hüquqşünaslar, tibbi problemdirsə həkimlər bir araya gəlib məsələnin həlli istiqamətində işlər görməyə başlayırlar. Elmi-tibbi laboratoriyalar illərdir ki, bu məsələni aydınlaşdırmağa çalışıb. Bu insanlar bizim kimi qapalı cəmiyyətlərdə sevilmir, təqib, təhdid olunur. Bu cür yaşamaq təbii ki, asan deyil. Ancaq bunu müdafiə etdikcə, təbliğ etdikcə, digər insanları da tətikləyirmi? Tətikləyir, hər mövzuda insan elədir, icazə olduqca ifrat yaradır. İnsan ölçüsüz, kontrol edilə bilməyən varlıqdır. Ona görə də, bu mövzuda ciddi insanlar düşünməli, həll yolları tapılmalıdır. Bu gün sosial mediada belə fərdlər öz fərqliliklərini göz önünə soxmaqla pul qazanır, varlı həyat yaşayırsa təbii ki, yeniyetmələr, gənclər də onun təsirinə düşəcək. Sən bu fərqliliyi kiminsə gözünə soxmaqla öz-özünü təcrid edirsən həyatdan. Dünyanın hər yerində belədirmi? Xeyr. Yeri gəlsə, həmin sosial media istifadəçiləri cəzalandırılmalıdır, amma ilk növbədə ailələr övladlarına uğurlu nümunələr göstərməklə onları bu təsirdən qorumalıdır. Uşaqlar bilməlidir ki, bizim dünyanın müxtəlif yerlərində öz bilik və bacarığı ilə elmdə, idmanda, mədəniyyət sahəsində nailiyyətləri olan gənclərimiz var. Nümunə kimi onlar göstərilməlidir. Burada media qarşısına da şərt qoyulmalıdır, yoxsa aktivistlər kimi onları da populyarlaşdıracaqlar. Qanunla bu proses ciddi tənzimlənməlidir, həmin şəxslərə qarşı ciddi cəzalandırma mexanizmi tətbiq olunmalıdır.
8 İL BİRLİKDƏ YAŞADIĞIM İNSANDAN CİDDİ ZƏRBƏLƏR ALDIM...
- Qadın öz həyatını yaşayanda xoşbəxtliyə can atır dediniz, siz necə, öz həyatınızı yaşaya bilmisiniz?
- Qadınlar xoşbəxt olmadıqları yerdən o saat imtina etmir, onlar həm də dirəniş göstərir. Mən də belələrindən olmuşam. Amma o dirənişlər gərək qarşılıq da alsın. Məsələn, mən şəxsi həyatımda elə şeylər yaşamışam ki, insanlar eşitsə, çox sarsılarlar. Bu barədə danışmamışam, danışmağı da heç vaxt düşünməmişəm. Yaşadığım, gördüyüm münasibəti, o evliliklərdə aldığım zərbələri, dəhşətləri dilə gətirsəm, yerdən-yerə vuraram o insanları. Amma etmirəm, çünki qızım var. Əvvəla istəmirəm qızım elə şeyləri oxusun-bilsin, ikincisi də ağlamaqdan xoşum gəlmir. Mən istəmirəm insanlar mənim ağlamağıma baxsınlar, məni yazıq kimi görsünlər. Əksinə, mən özünə əminliyi qalxan kimi istifadə etmişəm. Haqsızlıq çox görmüşəm, şəxsi həyatımla bağlı çox söz eşitmişəm, amma mən təpədən-dırnağa, uşaqlıqdan bu yana öz həyatımı yaşamışam, istədiyim o yolu getmişəm.
- Bir neçə il öncə şəxsi həyatınızda ciddi problemlər yaşandı və həmin vaxtlarda Modern.az-a verdiyiniz müsahibədə qeyd etmişdiniz ki, intihar haqqında heç düşünmürsünüz. Səbəblərdən biri kimi Azərbaycanı da göstərmişdiniz. Azərbaycan sizə yaşamaq üçün sitimul verir?
- Bəzən stimulumu alan yerdi, bəzən stimul verən yerdi. Stimulu da özüm tapıram. Mən Azərbaycana nə vermək istədiklərimdən güc alıram. Mənim Azərbaycana verə biləcəyim şeylər var. İstəyirəm ölkəm hər baxımdan inkişaf etsin, bunu gördükcə güc alıram. Əlbəttə, gücümü alan vaxtı, məni ruhdan salan vaxtı da olur. Bəzən dözə bilməyəcəyimi düşünürəm, başımdakı səslər susmur. Məsələn, elə Modern.az-a müsahibə verdiyim vaxtlar…
Keçmiş həyat yoldaşım həbs olunmuşdu, ayağım büdrəyəndə yıxılmağımı gözləyən çox adam oldu. Bu günə qədər də onun həbsi ilə, onun işi ilə məni vurmaq istəyirlər. Özümdə nəsə tapmayıb məni bu məsələlərlə hədəf alırlar. Həmin vaxt heç nədən xəbərim yox idi, ayrılacağımız qərarını da vermişdim, amma bunu heç kimə demədim, öz ləyaqətimə yaraşdırmadım pis vəziyyətdə onu tək qoymağa. Axı, biz 8 il bir yol getmişdik... Axıra qədər arxasında durdum, hər yerə müraciət etdim, yazdım, kömək istədim. Məhkəmədən rəsmi sənədə də belə yazılmışdı: “Həyat yoldaşı Aysel Əlizadənin müraciəti əsasında buraxılır”. Mən onu bura qədər çatdırdım. O qədər stress keçirdim ki, yemək belə yeyə bilmirdim. Hamı üstümə gəlirdi, yenə də mən sona qədər dözdüm, ona mənə yaşatdıqlarını hiss elətdirmədim. Ehtiyatsız davrandı, mən onsuz da bir travma alıb onunla evlənmişdim. O, çox ehtiyatlı olmalı idi ki, bu qadının məsuliyyətini öz üzərimə götürürəm, özü də uşaqla idim. Amma o bizi nəzərə almayaraq riskli işlərə girdi, heç nədən xəbərim olmasa da, onu heç vaxt kiminsə ayağına vermədim. Fədakar Azərbaycan qadını deyirlər, bax o bizik - mənəvi olaraq çox güclüyük. Məhkəmədə də ona bildirdilər ki, “sizi həyat yoldaşınızın xahişi ilə azad edirik”. O, isə mənə heç bir xəbərdarlıq etmədən belə işlərlə məşğul olurdu. Birdən-birə mənim kimi adama hər cür adam zəng edirdi, anamın iş yerinə gedirdilər. Hələ də bilmirəm ki, elə etməklə ona qarşı düz etdim, ya yox. Unutmayacağım şeylər yaşadım, dövlət yanımda oldu, yazıçısına hörmət etdi.
- Tarix boyu qadınlar bir çox hüquqlardan məhrum edilib, kişilərə yaradılan imkanlardan istifadə edə bilməyiblər. Yaradılışdan bu yana bərabər olduğumuzu anlasaydıq, indiki dünya necə olardı?
- Daha gözəl olardı. Aqressiya, müharibələr daha az olardı. Feminizm kimi anlayış yaranmazdı. Hamı firavan yaşayar, daha çox inkişaf edərdik. Çünki yüz illərlə dünyadakı qadınların istedadından, əməyindən istifadə olunmayıb, istedadlarını üzə çıxara bilməyən milyonlarla qadınlar olub bəlkə də. Qadınların hüquqlarının əlindən alınması dünya əhalisinin yarısının əməyinin heçə sayılması, görməzdən gəlinməsi deməkdir. Bu cür olmasaydı, bütün sahələrdə daha çox inkişaf görərdik. Qadın - kişi bərabərliyi yarandıqca, inkişaf da sürətləndi.
Arifə KƏRİMZADƏ